Fikri Demirtaş
[email protected]
MALATYA'DA İLYAS TENEKELİ KÖŞK MİNARELİ CAMİ
22 Ekim 2020 03:48Malatya Yeşilyurt İlçesi Çavuşoğlu Mahallesine yakın, İlyas Mahallesi içinde yer alan Osmanlı devrinde inşa edilen İlyas Tenekeli Cami ahşap yapı olmasına rağmen yıllara meydan okuyarak 125 yıl dayanabildi. Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 12 Mayıs 2014 tarihinde ihale sözleşmesi imzalanarak restorasyon çalışmalarına başlanılan cami restorasyonunu aslına uygun yapılarak 23 mart 2015 tarihinde halkın ibadetine tekrar açılmıştır.
İlyas Tenekeli Cami, gibi Anadolu'da bu tür başka köşk minareli yapı örnekleri de sergilenmektedir.
Esere ait üç adet kitabe bulunmaktadır. Bunlar doğu cephe hattında avlu duvarı üzerinde yer almaktadır. Ortada yer alan kitabeye göre cami 1890 yılında inşa edilmiştir. İlyas (Tenekeli) Cami enine dikdörtgen planlı, ana duvarları kerpiç malzemeden inşa edilmiş olan bir camidir. Cami harim ve son cemaat kısımlarından oluşmaktadır. Son cemaat mahalli harim kısmının kuzey beden duvarına bitişik olarak konumlandırılmıştır. Harim kısmına giriş, kuzey beden duvarında yer alan bir kapı ile sağlanmaktadır. Caminin harim kısmının ortasında mihrap önü kubbesi olarak düzenlenmiş sekizgen kasnaklı sivri külahlı kubbeyi altı adet ahşap ayak taşımaktadır.
Ahşap kubbe galvanizli teneke ile kaplanmıştır. Kubbede dokuz pencere bulunmaktadır. Üst örtü. Caminin beden duvarları kerpiç malzeme ile inşa edilmiş tavanlar sedir veya ardıç ağaç hezanlarla kaplanmıştır. Güney ve doğu cephede yer alan sekiz adet pencere ile aydınlatılmaktadır. Mihrabı derin yuvarlak nişli basit bir formda yapılmış, minber ise ahşaptan ve sanatsal özellik taşımamaktadır. Avlunun üç tarafı kapalı dört ahşap direkle desteklenmektedir. Avluda da bir mihrap vardır. Batı köşede ise sonradan ilave edilmiş olan çeşitli ek yapılar imam odası, tuvalet, depo ile avluya ikinci bir giriş kapısı bulunmaktadır.
Avlu doğu cephe hattında bir adet kesme yonu taş ezanlık bulunmaktadır. Ezanlığa (köşk minare, baldaken) avlu doğu cephesine bitişik olarak konumlanmış kesme yontma taş 20 basamaklı bir merdivenle ulaşılmaktadır Caminin bir diğer adı olan ‘’Tenekeli’’ bu kubbenin teneke ile kaplı olmasından gelmektedir.
Esere ait kitabeler, doğu cephe hattında avlu duvarı üzerinde ve avlu giriş kapısının güneyinde bulunmaktadır. Kesme yonu taş kullanılarak yapılmış kitabeye göre cami 1890 yılında inşa edilmiştir. Cami yapısı 246 metre alanı kaplamaktadır.
Söylentilere göre yaklaşık yirmi yıl önce bu camide bulunan el yapımı değerli halılar ve bir de sancak çalınmıştır. Sancak, çalındıktan beş yıl sonra Elazığ'da bir cemaat dergahında bulunmuş. Geri getirilip camiye teslim edilerek demirbaşa kaydedilmiştir. Sancağın orijinal olmadığını yetkili kişiler ifade etmişler. Yıpranmış lime lime olmuş ipeğimsi kumaş üzerinde kelime-i tevhit yazılmaktadır.
Caminin kesme taştan örülmüş bahçe duvarı giriş kapısı üstünde köşk minaresinin altında Arap harfleriyle yazılı Osmanlı Türkçesi yazıtlar ve motif bulunmaktadır.
Yazıtları Eski Osmanlı Arşivi Çalışanı Mustafa Cansız okumuştur:
Bi-ᶜavnillâh tamâm oldu bu tedvîr
İhtimâm huld-berîn sırr olur ecîr
Delâlet ėtdiler ehl-i mahalle
Hakk ėtsün anları ᶜukbâda beşîr
ᶜİbâdet eylenen bu secde-gehde
Olunsun ravza-ı cennetle tebşîr
Oku târîh ᶜibâdetle sen eyle
Bu secde-gâhı kân nev-âyîn tenvir
Tanrı’nın yardımıyla bu kubbe bitti, özenli çalışmanın karşılığı yüce cennet olur, tanrısal hikmet (budur).
Mahalle halkı kılavuzluk etti, Hak onları öbür dünyada (cennetle) müjdelesin.
İbadet eylenen bu secde yerinde, cennet bahçesiyle müjdelenilsin.
Tanrı buyruğunu yerine getirerek oku tarih, yeni tapınma, aydınlanma yeri eyle sen burayı.
Şiir gazel tarzında yazılmış. Ölçüsü: Me fâ ‘î lün/me fâ ‘î lün/fe ‘û lün (. - - -/. - - -/. - -)
Şiirden camiyi mahalle halkının yaptığını anlıyoruz. Son beyitte şair, sanat yapıyor. “Oku” eylemini tevriyeli (iki anlamda) kullanıyor. Hem Tanrı’nın ilk buyruğu oku anlamına gönderme yapıyor hem de burada, son dizede tarihi oku, yapının (mescidin) tarihini bul anlamında kullanıyor. Son dize tarih dizesi. Bir önceki dizede “Oku târîh” diyordu. Son dizedeki harflerin değeri ebcette 980’i veriyor. Miladi tarihteki karşılığı 1572-1573, II. Selim dönemi. Yazıtın iki taş üstünde bir de 1315 (1890) tarihi var, o sonraki onarımlardan biriyle ilgili olmalı.
Tedvir: Yuvarlak etme, dairevi etme, müdevver etme, değirmi biçime sokma.
Huld-berîn: Yüce cennet.
Ecîr: Sevap, karşılık.
Delâlet: Kılavuzluk.
‘Ukbâ: Öteki dünya.
Beşîr: Müjdeci.
Tebşîr: Müjdelenme.
Sırr: Giz, tanrısal hikmet, Tanrı’nın akıl ermeyen hikmeti, hikmet-i rabbaniye.
İhtimâm: Çok dikkatli çalışma, özenli çaba, “Sanki o işi yapıncaya kadar onun sıkıntısına düşmektir denmiştir” (Ahterî Mustafa Efendi, Ahter-i Kebir).
Tenvîr: Aydınlatma.
Âyîn: Tapınma, ibadet.
Kân: Kaynak, yer.
Kân nev-âyîn tenvir: Yeni tapınma aydınlanma kaynağı.
***
İlyas Tenekeli Cami gibi Anadolu'da bunun gibi diğer bazı camilerin köşk minaresi, kilisenin çan kulesine benziyor diye kiliseden çevrildiği yerel ve ulusal medyada video ve yazı paylaşılmaktadır. Diyanet İşleri Başkanlığına bağlı müftülükler, Vakıflar Bölge Müdürlükleri bu tür yayınlara karşı ilgisiz kalmakta ve bu konularda toplumu aydınlatıcı çalışmalar yapmamaktadır. Bütün camilere mimari özellikleri ve tarihçesi yazılıp asılmalıdır.
Mimari yapı olarak ana hatlarıyla bir kiliseye atrium (avlu), narteks (ön mekan), naos (cemaatın toplantı yeri, apsis (altar odasının doğusunda yarım kubbeli mimari unsur) bölümleri ve çan kulesi Hıristiyanlığa ait motif, haçlar, kitabesi ve tarihi yazılı belgesi olur. Bu özelliklerin hiçbiri bu mescitte görülmemektedir.
İlyas Tenekeli Camisi gibi aynı mahallede 1895 tarihli İskender Camisinin de köşk tipi minaresi vardır. Köşk minareler genelde mahalle ve bağ mescitlerde yer almaktadır.
Bu tür camii ve mescitleri gören yerli ve yabancı turistler köşk minarenin ne olduğu sormaktadır. Maalesef pek çok rehber, görevli imam bile yeterli bilgiye sahip olmadıkları için kilise çan kulesine benzettiği bu minarelerin daha önce kilise olan mekanların camiye çevrilmesiyle kilise çanının söküldüğünü ve küçük minareye çevrildiğini söylemektedirler. Belki de turistler böyle öyküler duymak istemektedirler. Gerçekle alakası olmayan bu yanlış anlatımın düzeltilmesi için ve bu yapı tarzının Orta Anadolu’ya Selçuklular tarafından getirilmiş orijinal Türk İslam mimari eseri olduğu anlatılmalıdır.
Malatya’da örnekleri olduğu gibi Anadolu’nun iç bölgelerinde Nevşehir Avanos ve Gülşehir’de sıkça görülen, doğrudan yapıya veya avlu duvarının bir cephesine bitişik bir merdivenle çıkılan bir şerefeden ibaret köşk tipi minareler bulunmaktadır. Baldaken tarzı Anadolu Türk mimarisinde Selçuklulardan başlayarak Osmanlı devri sonuna kadar türbe mimarisi dışında köşk mescit, ezanlık ve şadırvan gibi yapılarda uygulanmıştır. Tek şerefelidir. Köşk minareye minber ile benzerlikten dolayı” minber minare” de denir.
Selçuklu ve Osmanlı devrinde halk ilk Mescid-i Nebi'yi örnek alarak mütevâzı mahalle camileri yaptırdığı halde başta padişah olmak üzere iktidar sahipleri bilhassa gösterişli büyük kubbeli camiler yaptırmaya özen göstermişlerdi. Zira ne peygamber ne de onun 4 halifesi zamanında yaptırılan camilerin hiçbirisinde minare ve kubbe yoktu. Minareler kilise çan kulelerinden, kubbe roma tapınaklarından ve kiliselerinden esinlenilerek sonraki devirlerde camilere ilâve edilmiştir.
Yorumlar (0)
Yazarın Diğer Yazıları
IŞIKLAR SÖNMESİN
08 Ocak 2024 03:48
Ali Kapısı Derneği Abdal Musa Birlik Lokması
20 Aralık 2023 03:48
Sazlılar Derneğinde Abdal Musa Lokması
07 Aralık 2023 03:48
Zeynel Abidin Vakfında Abdal Musa Lokması
03 Aralık 2023 03:48
Seyituşağı Köyünde Abdal Musa Birlik Lokması
16 Kasım 2023 03:48
MALATYADA REKLAM TABELACILIĞI
03 Kasım 2023 03:48
Endüstri mirası tescili Tuğla Bacası restorasyonu bekliyor
28 Ekim 2023 03:48
GÜNDÜZBEY- PINARBAŞI KAPTAJ GEZİSİ
17 Ekim 2023 03:48
KABAH ABDAL TÜRBESİ ve GÜRGÜR DEDE TÜRBESİ
10 Ekim 2023 03:48
ELEMENDİK PINARI
02 Ekim 2023 03:48
HEKİMHAN'DA 'TORLAKÇILAR' EKMEKLERİNİ ATEŞ VE KÜLDEN ÇIKARIYOR
09 Eylul 2023 03:48
HEKİMHAN KÖYLÜKÖYÜNDE SARIÇAM ORMANI
29 Ağustos 2023 03:48
BATTALGAZİ'DE ASIRLIK KARA DUT
22 Ağustos 2023 03:48
Zeynel Abidin'de Aşure Lokma Etkinliği
18 Ağustos 2023 03:48
Hekimhan'da Dört Yüz Yılık Ceviz Ağacı
05 Ağustos 2023 03:48
VEFA KONAĞI, DEPREMZEDELERE MESKEN OLDU!
03 Ağustos 2023 03:48
TARİHİ ESERLERE SAYGI
31 Temmuz 2023 03:48
AKÇADAĞ KÖY ENSTİTÜSÜNDE SİNEMA ANILARI
28 Temmuz 2023 03:48
Profesyonel Fotoğrafçı HÜSEYİN KOÇ Son Yolculuğuna Uğurlandı
09 Temmuz 2023 03:48
BİR BOZKIR KÖYÜ GEBELİ / ARAPGİR
09 Temmuz 2023 03:48
Karapınar'da ŞAH -I MERDAN Ziyareti
09 Temmuz 2023 03:48
DOĞANYOL'UN YENİDEN DOĞUŞU
15 Haziran 2023 03:48
GELİNCİK TEPE
07 Haziran 2023 03:48
AKÇADAĞ KÖY ENSTİTÜSÜ 6 ŞUBAT DEPREMİNİN ARDINDAN
27 Mayıs 2023 03:48
ÂŞIK VEYSEL... Sivrialan köyüne yolculuk...
16 Mayıs 2023 03:48
MEMLEKETİM YIKIK VİRANE OLDU
19 Mart 2023 03:48
MALATYA'DA SITMA SAVAŞ VE BABAMIN ANILARI
13 Ocak 2023 03:48
MALATYA SÜMERBANK FABRİKASI İŞÇİSİNİN RÜYASI
28 Kasım 2022 03:48
AKÇADAĞ KÖY ENSTİTÜSÜNÜN ' GARİP' MEZARLIĞINA SAHİP ÇIKILDI
25 Kasım 2022 03:48
ENGÜZEKLİLER CEM EVİNDE ABDAL MUSA - BİRLİK CEMİ
08 Kasım 2022 03:48
ADINI YİTİREN OKUL...Akçadağ Köy Enstitüsü
13 Ekim 2022 03:48
Hekimhan Ballıkaya (Mezirme) Mahallesi
22 Eylul 2022 03:48
HEKİMHAN-GİRMANA 1. KÜLTÜR ŞENLİĞİ
01 Eylul 2022 03:48
RUS PAZARI / BİT PAZARI
20 Ağustos 2022 03:48
MALATYA ÜÇ HORAN KİLİSESİNDE İKİNCİ AYİN
14 Ağustos 2022 03:48
Kiliseden Kültür Merkezine
28 Temmuz 2022 03:48
Aspuzu Bağları: Karadut Ağacı
11 Temmuz 2022 03:48
TEMMUZ SICAĞINDA İKİ KARA GÜN
04 Temmuz 2022 03:48
Fetiye Uzun Hasan Cami
30 Haziran 2022 03:48
Vefalı Malatyalıların Doğanşehir Gezisi
29 Haziran 2022 03:48
Malatya'da Venk Şapeli
29 Haziran 2022 03:48
CHP KÖY ENSTİTÜLERİ MASASI VE PROJELERİ
21 Haziran 2022 03:48
MALATYA'DA UMUMİ TUVALETLER SORUNU
20 Haziran 2022 03:48
SEYYİD AZİZ DEDE(Ape Aziz) ANMA ETKİNLİĞİ
15 Haziran 2022 03:48
MAVİ DEĞİRMEN / Seferihisar - İzmir
15 Haziran 2022 03:48
Bir Gezi Anısı
06 Haziran 2022 03:48
ASPUZU BAĞLARI
06 Haziran 2022 03:48
Hüseyin Doğan Dede 39.Ölüm Yıl Dönümünde Anıldı
25 Mayıs 2022 03:48
MALATYA DEMİRYOLU MENFEZİNİN HAZİN SONU
13 Mayıs 2022 03:48
MELİTA
10 Mayıs 2022 03:48
YAZAR ÖZGÜR SİNAN'LA ÇANAKKALE'DE KEYİFLİ BİR RÖPORTAJ
07 Mayıs 2022 03:48
KARAGÜL
30 Nisan 2022 03:48
TARİHİN İZİNDE... Mezar Taşlarından Yapılan Demir Yolu Menfezi
30 Nisan 2022 03:48
NE BAHARLARIMIZ GEÇTİ ÖMÜRDEN
11 Nisan 2022 03:48
MALATYA'DA KAYISI AĞAÇLARI ÇİÇEK AÇTI
04 Nisan 2022 03:48
AKÇADAĞ KÖY ENSTİTÜSÜNÜN SAHİPSİZ MEZARLIĞI
01 Nisan 2022 03:48
Akçadağ Köy Enstitüsü 1947 mezunu Öğretmen MUAZZEZ YILMAZ
17 Mart 2022 03:48
ELAZIĞ/ KEBAN- DENİZLİ KÖYÜ KERVANSARAYI
25 Şubat 2022 03:48
Balıkesir'de Tahtakuşlar Köyü
14 Şubat 2022 03:48
GÜLE GÜLE BİLGE İNSAN, İSMAİL KAYGUSUZ...
04 Şubat 2022 03:48
Lütfi Özgünaydın: 'Bir zamanlar Kemaliye'
30 Ocak 2022 03:48
Malatyalı Yazar Necati Güngör beyi İstanbul'da ziyaret
25 Ocak 2022 03:48
KÖY ENSTİTÜLERİNDE KÜTÜPHANELER
24 Ocak 2022 03:48
AKÇADAĞ KÖY ENSTİTÜSÜNDE SİNEMA ANILARI
24 Ocak 2022 03:48
Gazateci Hrant Dink katledildiği yerde anıldı.
24 Ocak 2022 03:48
Geçmişin İzinde DAMASCUS Sergisi
13 Aralık 2021 03:48
DEMİRYOLU KÜÇÜK İSTASYONLARI
03 Aralık 2021 03:48
MALATYADA YENİ FiDANCILAR SİTESİ HAZIR
22 Kasım 2021 03:48
Malatya'da Vanlı Hoca: Şeyh Hacı Hamid Hamd-î Vânî El- Malatî (1873 1955)
22 Kasım 2021 03:48
Malatya'da Venk Manastır ve Kilisesi
16 Kasım 2021 03:48
Malatya'da 'Venk' Manastır ve Kilisesi
25 Eylul 2021 03:48
ARGUVAN YOLLARINDA
15 Eylul 2021 03:48
HEKİMHANLI SADIK BABA
15 Eylul 2021 03:48
Malatya ERHAÇ Askeri Hava üssü Adı Nereden Geliyor
15 Eylul 2021 03:48
HEKİMHANLI ÂŞIK ESİRİ BABA
08 Eylul 2021 03:48
SÜRYANİ KADİM MOR BARSAUM MANASTIRI / DİLBER KALESİ
24 Ağustos 2021 03:48
ASLANTEPE HÖYÜĞÜ'NÜN UNESCO YOLCULUĞU... Temmuz 31, 2021
03 Ağustos 2021 03:48
Malatya'ya kuşbakışı bakanları şaşırtan dairesel tarlalar
27 Temmuz 2021 03:48
Aşağıbağlar Suflâ Cami (1850) Yeşilyurt/Malatya
26 Temmuz 2021 03:48
MALATYA'DA ROMA ODA MEZARLARI... YİNE TOKİ
26 Temmuz 2021 03:48
Okulun Atatürk Anıtına Saygısızlık
08 Temmuz 2021 03:48
MALATYA CASA ŞEHİTLİĞİNİN KÜNYELİ MAHZUN AĞAÇLARI
08 Temmuz 2021 03:48
ŞEKER FABRİKASININ ALKOL ÜNİTESİ KADERİNE TERK EDİLDİ
05 Temmuz 2021 03:48
AKÇADAĞ KÖY ENSTİTÜSÜ YERLEŞKESİNDEN HÜZÜNLÜ KARELER
28 Haziran 2021 03:48
BİN YILLIK SELÇUKLU KIRK KARDEŞLER MEZARLIĞI İÇLER ACISI HALDE
28 Haziran 2021 03:48
Ulu Camii Sit Alanına 30 yıl önce yapılan okul binası yıkıldı
07 Haziran 2021 03:48
Battalgazi Çolakoğlu Köyü
24 Mayıs 2021 03:48
Malatyada sebze fidelerini dikme, dönemi başladı
04 Mayıs 2021 03:48
Hurda Depolarının Şehir Dışına Çıkarılması
04 Mayıs 2021 03:48
Malatya'da İlkbahar
14 Nisan 2021 03:48
YOLUM DÜŞTÜ HACI BEKTAŞ'A
05 Nisan 2021 03:48
SANCAKTAR ABDULVAHAP GAZİ TÜRBESİ
18 Mart 2021 03:48
TOPKAPI SARAYI ve CELLAT ÇEŞMESİ
07 Mart 2021 03:48
KARACA AHMET SULTAN TÜRBESİ
07 Mart 2021 03:48
AYASOFYA'YA YOLCULUK.
27 Şubat 2021 03:48
MALATYA ÇINARLI CAMİİ / SURP ASDVADZADZİN Kilisesi
21 Şubat 2021 03:48
ŞAHKULU SULTAN DERGÂHI
07 Şubat 2021 03:48
ZEYNEP- KAMİL HASTANESİ ÖLÜMSÜZ BİR AŞK HİKAYESİ
01 Şubat 2021 03:48
MALATYALI İSMAİL AĞA CAMİİ. HAMAMI, ÇEŞMESİ
30 Ocak 2021 03:48
Koca Vaiz Baba Türbesi
30 Ocak 2021 03:48
TÜRBE VE TABUTDA ÖRTÜ (PÛŞÎDE) KÜLTÜRÜ
28 Aralık 2020 03:48
ŞEYH BEDREDDİN'İN MEZARINI YAPIN
25 Aralık 2020 03:48
UMUMİ TUVALETLER
09 Aralık 2020 03:48
HEKİMHAN, TARİHİ SURP PIRGİÇ KİLİSESİ
03 Aralık 2020 03:48
HEKİMHAN'IN TARİHİ MEZARLIKLARI ve YENİ MEZARLIĞIN HİKAYESİ
29 Kasım 2020 03:48
Hekimhan Hükümet Binası Yangını
26 Kasım 2020 03:48
ARAPGİR'İN KAHVERENGİ YOL LEVHALARI
19 Kasım 2020 03:48
İÇİNDE MEZARLIĞI OLAN OKUL
12 Kasım 2020 03:48
HEKİMHAN DİPSİZ GÖL (SÜLÜK GÖLÜ)
04 Kasım 2020 03:48
Malatya'dan Hatay'a Hafta Sonu Gezisi
28 Ekim 2020 03:48
HEKİMHAN CEVİZiNİN HİKAYESİ
16 Ekim 2020 03:48
MALATYA SURP YERRORTUTYUN (Taşhoran ) Kilisenin Yeni Kubbesi.
14 Ekim 2020 03:48
Yüce dağ başında bir garip mezar
11 Ekim 2020 03:48
Hekimhan'ın Tarihi Çeşmeleri Kaderine mi Terk Edildi?
07 Ekim 2020 03:48
Kapatılan Köy okulları kaderine mi terk edildi?
06 Ekim 2020 03:48
DİLEYİCİ ROMANI-Fatma Çağlayan
16 Eylul 2020 03:48
12 EYLÜL KARANLIĞINDA KAYBOLAN BİR NESİL
13 Eylul 2020 03:48
SULTANSUYU HARASINA HİPODROM NEDEN YAPILMIYOR?
25 Temmuz 2020 03:48
MALATYA'DAN ERZİNCAN-BAŞBAĞLAR KÖYÜNE YOLCULUK...
23 Haziran 2020 03:48
Hekimhan-Güzelyurt Ilıca Tıpka Ocağı
19 Haziran 2020 03:48
HEKİMHAN - YAĞCA GEYİK ve DAĞ KEÇİSİ ÜRETİM MERKEZİ
16 Haziran 2020 03:48
FUGACI ABBAS USTA (Abbas Soğukpınar)
15 Haziran 2020 03:48
MALATYA KAYISI ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ
22 Mayıs 2020 03:48
Aziz Mor Ahron Kadim Süryani Manastırı (M.S 329)
17 Mayıs 2020 03:48
MALATYA SÜMER İLKOKULU BİNASI YIKILIYOR
11 Mayıs 2020 03:48
IŞIKLAR SÖNMESİN
23 Nisan 2020 03:48
370 YAŞINDA KIZILCIK AĞACI
19 Mart 2020 03:48
MEZAR TAŞLARINDAN YAPILAN DEMİRYOLU KÖPRÜSÜ
18 Mart 2020 03:48