Hekimhan'ın Tarihi Çeşmeleri Kaderine mi Terk Edildi?

Hekimhan'da yer alan tarihi çeşmeler, kaderine terk edilmiş durumda. Etrafları çöplüğü aratmayan bu alanlar ne yetkililer ne de vatandaş tarafından korunmuyor.

Tarihin önemli kalıntılarından birisi olan çeşmelerimiz / pınarlarımız ilçemizde de bakımsızlıktan kurumuş .Kimisi yıkılmış, kimisinin kitabeleri sökülmüş. Suyu akmayan çeşmeler göz yaşı kurumuş insanlara benziyor. Tarihi bu güzel kalıntıların aslına uygun, hale getirilerek, geleceğe aktarılması gerekmektedir.

Günümüzde her eve su tesisatı bağlanması sonucu meydan çeşmelerine gereken önem verilmediğinden, pınarların / çeşmelerin illerde, ilçelerde hatta köylerde, mahallelerde yetim, öksüz kaldığını görüyoruz...

Hekimhan çeşmeleri ile ilgili kitabeli çeşmeler hakkında hemşerimiz sanat tarihçisi Prof. Dr. Nurşen Özkul FINDIK çalışma yapmıştı.

Yine Hekimhan Çeşmeleri- Pınarları hakkında araştırma yapan Eğitimci araştırmacı yazar Güngör BEBEK bu çalışmasını Hekimhan dergisinin 9. sayısında yayımlanmıştı.

[email protected] .

Güngör Bebek 'in tesbitlerine göre

Alfabetik Sıraya Göre Hekimhan Çeşmeleri

"1-Ahmet Ali Efendi Pınarı 2-Aliağa’nın Pınarı 3-Bağderesi Pınarı 4-Bostanpeği Su Gözesi 5-Çarşı Pınarı 6-Çetinlerin Pınarı 7-Çınarlı Kahve Pınarı 8-Dağınlıpınar 9-Dutlupınar 10-Hasanağa Pınarı 11-Hüseyin Ağa Pınarı (Kalekahyası) 12-Galip Mutlu- Halil İbrahim Dönmez Pınarı 13-Garipağaoğlu Pınarı (Konak Önü) 14-Garipağaoğlu Pınarı (Bağ Evi) 15-Gümüşpınar 16-İbiloğ Pınarı 17-İğdelipeğ Pınarı 18-İmampınarı (Bağevi) 19-İmam Hüseyin Efendi (Önder) Pınarı (Çarşı) 20-İncirin Altı 21-İstasyon Pınarı 22-Kafla Gediği Pınarı 23- Kalekahyası Pınarı 24-Kalekapısı Pınarı 25-Keklicek Pınarı 26-Köprülü Mehmet Paşa Camii Pınarı (Avlu-Tuvalet) 27-Körpınar 28-Kumlupınar 29-Kurdoğlu Pınarı 30-Kuşkayası Pınarı 31-Kurttaşı Pınarı 32-Marziya Halil Pınarı 33-Mehmet Özyazgan Pınarı 34-Müftülerin Pınarı 35-Müvezii Hacı Halil Pınarı 36-Osman Kaplan-Camcı İhsan Efendi Pınarı 37-Sarıbaş Pınarı 38-Sarımorç Pınarı 39-Süslülerin Pınarı 40-Şıpşıpı 41-Taşhan Pınarı 42-Yukarı Pınar"

Yazılı kaynaklarda Kasaba dâhilindeki Yücekayanın altında bir membadan çıkarak 5 çeşmeye akmakta olan su kasabanın ihtiyacına kafi gelmektedir. Kasabada tahminen 300 sene evvel künklerle yapılan su taksimatı şekli aslisini muhafaza etmektedir . 300 yıl öncesinden; yani o dönem tarihini esas aldığımızda bugünden yaklaşık 400 yıl öncesinden; Osmanlı Dönemi 1600’lü yıllarda Hekimhan’a bir içmesuyu sistemi kurulduğunu anlıyoruz. Her ne kadar evlere değil de ancak merkezi yerlere yapılan çeşmelere taşınabilmişse de o günün şartlarında bu durumun ücra bir köşedeki yöreye yapılmış bir hizmet olarak büyük bir önem taşıdığını söylemek mümkündür.

Mahalle çeşmeleri: Bulunduğu mahallenin sakinlerinin veya o mahelleden gelip geçenlerin su ihtiyâcını karşılaması için mahallenin belirli yerlerine yapılan çeşmelerdir.

Her çeşmenin birde kitabesi olup, yaptıran kişinin adı, yapıldığı yıl ve duası bulunmaktadır.

Geçmişte çeşmelerin, sosyolojik olarak mahalle ile sokaklarda kaynaşma ve buluşma mekanı olduğunu kadar o

ilin tarihi ve kültürü açısından büyük önem taşıyor.

Günün belli saatlerinde çeşmeden su almaya gidenlerin kurduğu diyaloğun da sosyal yaşam için önem taşıdığı bilinmektedir..

Su sadece temel bir ihtiyaç değil,maddi ve manevi temizlik sembolü, sesinin dinginliği ile ruhları tedavi eden bir şifa vasıtası, insanın hatta canlının olduğu her yerde hayatın kendisi olmuştur. Suya rahmet ve azizlik sıfatları verilmiştir. Canlılara su vermek en büyük hizmet ve hayır kabul edilmiştir.Hatta suyun bir çeşmeden daimi akışı ile hayır işleminin sürekli olacağı inancı her köşede bir çeşme hayratı yapılmasına vesile olmuştur.

Örneğin

Güzel bir rüya mı gördünüz, onu önce musluğu açık bir çeşmenin şırıltısına anlatın, mutlaka gerçekleşir . Çeşme başları, yalnızca testi, helke ile su taşıyan güzellerin değil,

su almaya gelen insanların, ayak üstü sohbet ,dedikodu ettikleri,annelerin oğullarına kız beğendikleri veya gençlerin buluşma alanlarıydı. Ermişlerin, âşıklann da uğrak yeridir.

Kültürümüzde su ile ilgili ne güzel sözler vardır.Bir bardak suyun karşılığı “su gibi aziz ol” duasıdır. Su aziz olduğu gibi suyla alakalı olan şeyler de aziz kabul edilmiş.

Gidenlerin peşinden “sular seller gibi git gel” manasına bu çeşmeden taslarla su dökülür.

Çeşme üzerine söylenen halk deyişi ayrılık, Gurbet, aşk türküleri, yazılan Roman ve hikayeler, çeşme üzerine çekilen belgesel ve filimler dokunaklı duygu yüklü bize Çeşme’yi / pınarı değil bize bizi hatırlatır. En büyük Hayırlardan birisi Çeşme yapmaktır.

Rıza Aslandoğan bir şiirinde

"Helkeler kolunda suya gidiyor

Elleri kınalı bir güzel gelin

Senin derdin beni verem ediyor

Gözleri sürmeli bir güzel gelin" bu türkü yıllardır dilden dile söylenmektedir. Bunun gibi yüzlerce türkü vardır.

Benim yazdığım şiir Trt' Antalya radyosu devlet sanatçısı Enver Çatal tarafından bestelenen okunan Ağ Gülüm türküsünden bir dörtlük

"Gözesi kurumuş bir Soğukpınar

Bahçede güllerim yârimi anar

Yavrular ağlaşır yüreğim yanar

Kara topraklara koydular seni"

Ferdi Tayfurun şarkısı

"Susadım çeşmeye, varmaz olaydım

Elinden bir tas su, içmez olaydım

Yolum düştü köyünüzden geçmez olaydım

Gelmez olaydım, güzel yüzüne bakmaz olaydım."

Faruk Nafiz Çamlıbel Türkçe ders kitaplarında okuduğumuz bu şiir

"ÇOBAN ÇEŞMESİ

Derinden derine ırmaklar ağlar,

Uzaktan uzağa çoban çeşmesi,

Ey suyun sesinden anlıyan bağlar,

Ne söyler şu dağa çoban çeşmesi. "

Bizim kültürümüzün yansımasıdır...

Hekimhan merkezde gördüğüm Fotoğraflarını paylaştığım Malatya'dan Hekimhan ilçe merkezine girişinden itibaren

1-Kaflada Dutluk Pınar, Malatya- Hekimhan yolu üzerinde M.1660 yılında Hasan Ağa tarafından inşa edilmiş.

2- Gümüş Pınar

Hekimhan merkezde .Gümüşpınar sokakta kitabesi sökülmüş.

3- Garipoğlu çeşmesi

Hekimhan merkez çarşı içinde M. 1862 yılında inşa edilmiş.

4- Kale Kapısı çeşmesi Taşhanın arkasında kitabesi yok.

5- Yukarı Pınar Taşhanın arka tarafına düşüyor. Kitabesi ne göre m. 1803 tarinde inşa edilmiş.

6- İmam Pınarı ,

Hekimhan Bağyolu Hanbağında cadde 2 yolun altında bahçelerin içinde.

Pınarın kitabesine göre M. 1864 yılında bir kadın tarafından inşa edilmiş." Sahabül hayrat Vel hasenet Raziye hatun binti Ali gafraklahü lehüma 1281"

(Kaynak : Prof. Dr. Nurşen Özkul FINDIK- Hekimhan Çeşmeleri)

Bağyolunda -Galip Mutlu- Halil İbrahim Dönmez Pınarı .

Bu çeşmelerin büyük bir kısmı geç Osmanlı dönemi eserleridir. Çeşmelerin çevresi çöplük alanı olarak kullanılıyor ya da çalılıkların altında kalmış... Her yönüyle çok kötü durumda... Çeşmelerin alt tarafı defineciler tarafından kazılmış, bazılarının kitabesi sökülmüş. taşlarının bir kısmı götürülmüş. Künklerin geçtiği yerlerde künkler kırılmış. Suların kaynaklarına ve o bölgeye sondajlar yaparak sular çekilmiş yada suları birilerince başka yöne götürülmüş.

Çeşmelerin suyu kurumuş, kuşların sesi çıkmaz olmuş. Ağaçlar kesilmiş, yer gök betona kesilmiş. Bazı çeşmelerin Muslukları sökülmüş, üstleri boyanmış.Yıllardır belediye tarafından yol çalışmalarında zemin kazılmadan üst üste yapılan asfalttan pınarlar yarı bellerine kadar toprağın altına gömülmüş...

İlçemiz merkezinde çoğu işlevini yitirmiş halde "cansuyu" bekleyen çeşmeler, buna rağmen taşıdıkları tarihi değer ve güzellikleriyle Hekimhan kültür tarihinin önemli örnekleri olarak varlıklarını sürdürmeye çalışıyor.

Benim gördüğüm videoya aldığım Gümüş pınar ve İmam pınarının azda olsa suyu akıyordu. Bu çeşmelerin etrafı yeşillikler içerisindeydi. Yaşam döngüsü devam ediyordu. Su akmayan diğer çeşmeler mezarlık taşları gibi ıssız objelere dönüşmüştü...

Yaptığım bu gezide atalarımızın mezarlarını ziyaret gibiydi adeta.

Sonuç:

Hekimhan'da Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Tarafından tescillenmiş olan çeşmelerimiz var mıdır?

O kadar ekonomik ,sosyal ve kültürel açıdan önemli olan tarihi pınarların etrafları çevre düzenlenmesi yapılabilir . Taşlarına sahip çıkılarak yapı bütünlüğü korunabilirdi. Belediyeler yol asvaltlaması yaparken pınarların olduğu yerlerde gereken önemi göstermeleri gerekirdi.

Ne yazık ki bu çeşmelerin sahibi yok. Kağıt üzerinde Belediye Vakıflar görülüyor ama bunları koruyan bir yapı olmadığı için Hekimhan'da da bunlar sahipsiz bırakılıyor.

En azından gelecek nesillere bunu göstermek ve bildirmek maksadıyla, hiç değilse elimizde kalan bu akmayan çeşmelerin tamir ettirilip akmasını sağlamak kültürel bir sorumluluktur.

Tarihi çeşmelere sahip çıkılmasını isteyen vatandaşlar,

Geleneksel yaşam kültüründe oldukça önemli bir yer tutan ama aynı zamanda en çok tahrip olan eserlerden olan tarihi çeşmelerin Restorasyonu Hekimhan Kaymakamlığı, Hekimhan Belediyesi, Malatya Büyükşehir Belediyesi, Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından gerçekleştirilmesi ve geleceğe taşınmasını istiyorlar.

Yıllardır insan yaşamında bulunduğu yerlerde de doğal döngüyü sağlayan çeşmelere pınarlara gereken önemi saygıyı göstermeliyiz.

Yoksa bu zarif,güzel, tarihi ve işlevli yapılar anılarda ve eski fotoğraflarda araştırma yapılan kitaplarda yaşayacaklar.

Fotoğraf/Yazı: Fikri Demirtaş