Atilla Kantarcı
[email protected]
DEGİRMANLARIMIZ…
29 Eylul 2023 16:56Güz gelmeden Malatya’da her ev mutlaka “degirmana galğhardı”.
Evlerin bahçelerinde büyük kazanlarda kaynatılan buğdayın küçük bir kısmı evde “hedik” yapılarak konu komşuyla yenir, diğer büyük kısmı ise o yıllarda bir çok mahallede bulunan değirmenlerden gün ve sıra şimdiki tabirle randevu, o yıllardaki söylenişiyle “nöbet” alınarak bir ritüeller manzumesi içerisinde götürülüp orada evlerin ihtiyacı olan ve alamet-i farikamız yüzlerce “küftemizin”! yapımı için gerekli olan, olmazsa olmaz gıdamız bulgur haline getirilirdi.
İşte bu işleme “degirmana galğhmağh” denirdi.
Buğday kaynatılırken kazanın is olmasını engellemek için kazanın bir bölümü küllenirdi. Kazanın altına balcan ve isot koyulur, sonra ıslatılmış tandır ekmeğine sarıp gülüşügünen yenirdi.
Kaynayan buğday, kazanlardan saplı bakır taslarla çıkarılıp sitillere doldurulur sonra damlara çıkarılırdı. Damlara da bembeyaz sakız! gibi “hılalar” serilir üzerine kaynamış buğday yayılır ve kurumaya bırakılırdı. Hılaların başına da kuşların yemesini engellemek için bir korkuluk dikilirdi.
Buğday gaynatıldıktan sonra gonu gomşu toplanırdı. Büyük hılaların ortasına ekmek tahtası konur, tahtanın üzerine de atlanacak (ayıklanacak) buğday, onun ortasına da büyük bir tas konurdu. Atlanan (ayıklanan) buğday hılanın üstüne, çıkan taşlar da tasa bırakılırdı. Bu işleme “bulğur atlama” denirdi...
Degirmandan nöbet haberi geldiği zaman evlerde büyük bir telaş başlardı. Çoğunlukla bu nöbet denen menem şey, mesai saati dinlemez, geceden gelmemizi emrederdi!.
Sezonda nöbet almak zor olduğu için, nöbet karşısında boynumuz kıldan inceydi!.
Onun için nöbet ne derse onu yapmak zorundaydık..!
“Degirmana galğhılacağı” gün, değirmen için kıyafetler giyilir, yemekler yapılır, yufkalar ıslatılıp çığhınlara yerleştirilir, boş çuvallar, torbalar ayarlanır, süpürgeler tedarik edilir ve arabacı Tahir efendiye haber verilirdi. Arabacı Tahir efendi dediysek kimse yanlış anlamasın, bu araba motorlu bir araç değil, “at arabası veya taş arabası” dediğimiz türden bir arabaydı.
Gecenin ikisinde at arabasına unluk ve bulgurluk buğday çuvalları ve çığhınlar istif edilir, ki bu buğdayların doldurulduğu çuvallara “Tay” denirdi. Degirmana gidecek olanlar da çuvalların (Tayların) üzerine oturur değirmene doğru yola koyulurdu. Degirmana gelince çuvallar indirilir, bu defa degirmancının gösterdiği yere istif edilir ve sıranın gelmesi beklenirdi.
Biz çocuklar toğhinik yemeden degirmandan çıkmazdık..!
Toğhinik ne ola ki dediğinizi duyar gibi oluyorum...
Bununla ilgili şöyle de bir olay anlatılır;
İstanbul’da yüksek okulda okuyan iki genç Malatya'da bir çeşit tatlı olan Toğhinik(Tohinik) satın almak için tüm esnafı dolaşmışlar. Hiç birinden olumlu sonuç alamamışlar. En sonunda tesadüfen, bir Malatya'lının dükkanına gelmişler. Amca toğhinik var mı demişler. Dükkan sahibi şöyle cevap vermiş. "Yeğen daha degirmana kalghmadığh".
Bulgur ununun pekmezle karışımından elde edilen ve sıkmalar halinde yenilen şimdilerde unutulan bize özgü bir lezzetti toğhinik...
Tüm işler bitince değirmenciye para verilmez öğütülen buğdaydan ve undan belli bir miktar “hak” olarak verilirdi. (Sonraki yıllarda Degirmanler’e para verilmeye başlandı).
Baş bulgur, orta bulgur, yarma, gendime, simit, malğhutalık, irinti, çiğ köftelik bulgurdan oluşan “zarğha” dediğimiz bulgur çeşitlerimiz değirmenden çıktıktan sonra bir süre güneşte havalandırılır ardından “tepirlenir” ve elenip biraz da tuz katıldıktan sonra “hızna” lardaki ambarlardaki bölümlere yerleştirilirdi.
Ne zor ve meşakkatli bir iş değil mi? Onun için eski kadınlar için hep eli öpülesi kadınlarımız tabirini kullanmışımdır.
Kısaca değirmene kalkmayı hatırlattıktan sonra, hepimizin gençliğinde anısı olan eski değirmenlerimizi hafızam elverdiğince hatırlatayım istedim...
O yıllarda değirmenlerimiz genellikle su gücüyle çalışan değirmenlerdi. Değirmenler’in büyük bir kısmı derme suyu ile çalışır, Çarmuzu civarında kalan az bir bölümü ise gelincik deresi (temiz olmayan su) denilen su gücüyle çalışırdı.
Bu degirmanlarda öğütme işlemi, tahta küreklerle itilerek devasa silindirik bir daşın dönmesiyle yapılırdı.
Onun için bulgurların içinden daş eksik olmazdı!
Elektrikle çalışan degirmanlar ise bir elin parmaklarını geçmezdi.
Çevre yolu kenarındaki, Maliye binasının yan tarafındaki otoparkın olduğu yere tekabül eden bir eski değirmenimiz vardı ki o değirmene “Abo Ağa degirmanı” denirdi. Sulu sistem bir değirmen olan değirmeni Abo ağa gilden Muhittin bey çalıştırmaktaydı.
Babuktu yolu üzerinde, Arab Osman’daki Verem Savaş dispanserinin ilerisindeki değirmenin ismi “Kızlar değirmeni” idi. Bu degirman de su ile çalışırdı.
Eskiden “horhor” tabir ettiğimiz, uç bağlardaki su ile çalışan “Gasımın degirmanı”. (Kasım Gökbulut).
Mücelli semtinin en büyük değirmeni Pazarbaşı ailesinin dedelerinin işlettiği ”Feyzo’nun Tahir’in degirmanı”. (Daha sonraki yıllarda Nuri Pazarbaşı ve oğlu Kemal Pazarbaşı işletti)
Beş Konaklarda ki değirmenin adı, “Mahammed’in ataş degirmanı” idi. Bu değirmen elektrikle çalıştığı için ateş değirmeni denirdi.
Sivas caddesindeki stadyumun karşısındaki sokakta bulunan adını hatırlayamadığım bir su degirmanı daha vardı.
Arab Osman’da 1960 yılında hizmete giren İbrahim Şalva’nın hizmete açtığı ve elektrikle çalışan “Şalvaların degirmanı”,
Yine Çarmuzu yolu üzerinde bir Ermeni vatandaşımız “Manik’in degirmanı” vardı ve su ile çalışırdı.
Eski Turgut Özal Kolejinin arka tarafındaki “Aziz Dayının degirmanı”
Şimdiki Kavukçuoğlu hamamının arka tarafında bulunan “Kavukcuların degirmanı “
Taştepe yolu üzerinde “Kel Vahap’ın degirmanı”
”Abdulgaffar’da ki Sülügoğlu degirmanı”
Hasanbey’e giderken “Paşa degirmanı”
İzollutepe semtinde “Abdullah Dayının degirmanı
Ayrıca “Etem’in degirmanı”
“Tağhtalı Minare degirmanı”
“Asri degirmanı”
“Köprü Ağzı degirmanı”
“Şirelioğlu degirmanı”
”Erenler degirmanı “...
Her evin mutlaka degirmana galğhtığı yıllarda, çok büyük işlevleri olan değirmenlerimiz ve büyük bir güç kaynağı olan değirmen sahipliği maalesef bugün yok olma noktasına gelmiştir.
Adını hatırlayamadığım ve tarihin tozlu raflarına kaldırılan daha bir çok değirmenimiz maalesef fabrikasyon üretim karşısında yaşama şanslarını kaybetmişlerdir.
Selam olsun Malatya’mın güzel insanlarına...
Yorumlar (0)
Yazarın Diğer Yazıları
MALATYA’LI FAHRİ
25 Nisan 2025 16:56
BİR KEZ DAHA YIKILDIK
16 Nisan 2025 16:56
SEZAİ YILMAZ
10 Nisan 2025 16:56
TAVİT KÖLETAVİTOĞLU
07 Nisan 2025 16:56
ÇAKIR DAYI
02 Nisan 2025 16:56
ESKİ BAYRAMLAR
27 Mart 2025 16:56
CEVAT ÇOBANLI
20 Mart 2025 16:56
MESUT PARLAK
10 Mart 2025 16:56
SİNEMA CADDESİ - BEŞ KONAKLAR
05 Mart 2025 16:56
ESKİ RAMAZANLAR
01 Mart 2025 16:56
YUNUSEMRE CADDESİ-DİĞER KANALBOYU
27 Şubat 2025 16:56
KANAL BOYU - KERNEK MAHALLESİ
20 Şubat 2025 16:56
ESKİ FOTOĞRAÇILAR
19 Şubat 2025 16:56
BİR VARMIŞ BİR YOKMUŞ…
05 Şubat 2025 16:56
SAATLİ MAARİF TAKVİMİ
29 Ocak 2025 16:56
AZİZLER CEGETİ
26 Ocak 2025 16:56
ALTERNATİF KAYSI ÜRÜNLERİ
24 Ocak 2025 16:56
KRİZİN FIRSATA ÇEVRİLEMEDİĞİ ŞEHİR!
15 Ocak 2025 16:56
SOKAKTAN GELEN SESLER
27 Kasım 2024 16:56
MAHALLEM…
21 Kasım 2024 16:56
BAKKAL AMCA
13 Kasım 2024 16:56
MALATYA’DA KIŞ HAZIRLIKLARI
21 Eylul 2024 16:56
MALATYA KADINLAR HAMAM KÜLTÜRÜ
05 Eylul 2024 16:56
HACELİ
30 Ağustos 2024 16:56
SOHBET
12 Mayıs 2024 16:56
SİNEMA CADDESİ SANAT SOKAĞI OLARAK DÜZENLENMELİDİR…
18 Nisan 2024 16:56
PEHLİVAN DOĞAN
04 Nisan 2024 16:56
HAYRETTİN ABACI
08 Mart 2024 16:56
HÜSEYİN CAHİT FIRAT
21 Ocak 2024 16:56
MIH OSMAN
08 Ocak 2024 16:56
MALATYALIYI NASIL TANIRSINIZ
04 Ocak 2024 16:56
KANTAR KAHVESİ
14 Aralık 2023 16:56
HÜRRİYET AİLE ÇAY BAHÇESİ
02 Aralık 2023 16:56
KERNEK AİLE GÖL GAZİNOSU
29 Kasım 2023 16:56
ÖZKAN AKBULUT
24 Kasım 2023 16:56
HATIR İÇİN…
05 Ekim 2023 16:56
NEŞET ERTAŞ’ RAHMETLE ANIYORUM…
27 Eylul 2023 16:56
MALATYA’NIN FETHİ
23 Eylul 2023 16:56
BERBERLER
21 Eylul 2023 16:56
FAHRİ ÖZYILDIRIM
06 Eylul 2023 16:56
GARCI GELDİ HANIM
24 Ağustos 2023 16:56
DEVE CENGİZ
17 Ağustos 2023 16:56
MIŞ GİBİ YAPANLARA!…
10 Ağustos 2023 16:56
HADİ DAYI
07 Ağustos 2023 16:56
SUCEYİN KÖPRÜSÜ…
06 Temmuz 2023 16:56
ESKİ BAYRAMLAR
27 Haziran 2023 16:56
MAMİKANLI VAHAP AĞA
02 Haziran 2023 16:56
HEY GİDİ GÜNLER HEY
21 Mayıs 2023 16:56
FERİT MEVLÜT ASLANOĞLU
16 Mayıs 2023 16:56
HASAN DERİNKÖK (HASAN BEG)
12 Mayıs 2023 16:56
NURETTİN SOYKAN
06 Mayıs 2023 16:56
EŞREF BİTLİS
04 Mayıs 2023 16:56
TURAN EMEKSİZ
29 Nisan 2023 16:56
SITMAPINARI
08 Nisan 2023 16:56
YERİNDE DÖNÜŞÜM…
20 Mart 2023 16:56
GELECEĞİMİZ İÇİN MALATYA’LILIK BİLİNCİ OLUŞTURMALIYIZ…
04 Mart 2023 16:56
ŞEHRİMİZ YENİDEN İNŞA EDİLİRKEN…
27 Şubat 2023 16:56
HAZİN BİR MÜTEAHİT HİKAYESİ…
23 Şubat 2023 16:56
KAYBOLAN MESLEKLER: SEYYAR BİLEYCİLER
07 Ocak 2023 16:56
AZİZLER CEGETİ
31 Aralık 2022 16:56
KADİR AĞA
17 Kasım 2022 16:56
ARGUVANSPOR
21 Ekim 2022 16:56
ADAB-MUAŞERET
16 Ekim 2022 16:56
Fevzi Yener
07 Ekim 2022 16:56
MALATYA’DA KIŞ HAZIRLIKLARI
30 Eylul 2022 16:56
BOZKIRIN TEZENESİ… ÖLÜM YILDÖNÜMÜNDE SAYGILARIMLA…
25 Eylul 2022 16:56
ADNAN IŞIK
25 Ağustos 2022 16:56
CİNGENLİK
19 Ağustos 2022 16:56
MALATYA’DA LAKAPLAR
17 Temmuz 2022 16:56
ORDUZU MAHALLE KARARI!…
07 Temmuz 2022 16:56
ADIYAMANLI HACI DAYI
01 Temmuz 2022 16:56
BİR ŞEYLER EKSİK
17 Haziran 2022 16:56
TEZE CAMİ NEDEN ÖNEMLİ
01 Mayıs 2022 16:56
MALATYALIYI NASIL TANIRSINIZ
11 Mart 2022 16:56
MEZARLIK KUMARCILARI!
25 Şubat 2022 16:56
AKLIMA MUKAYYET OL
15 Şubat 2022 16:56
HÜSEYİN DOĞAN DEDE
06 Şubat 2022 16:56
MALATYA KADINLAR HAMAM KÜLTÜRÜ
04 Şubat 2022 16:56
VELİLERİMİZ (ONYEDİLİ)
18 Ocak 2022 16:56
MALATYA SOHBET KÜLTÜRÜ
24 Aralık 2021 16:56
HÜSEYİN BEG KÖRPÜSÜ
17 Aralık 2021 16:56
MALATYA KUYUMCULAR ÇARŞISI,
08 Kasım 2021 16:56
GELECEĞİMİZ İÇİN MALATYALILIK BİLİNCİ OLUŞTURMALIYIZ
04 Kasım 2021 16:56
BESLENME ALIŞKANLIĞIMIZ
31 Ekim 2021 16:56
ÇİN SEDDİ
15 Ekim 2021 16:56
ASLANTEPENİN GELECEĞİ İÇİN ÇOK ÖNEMLİ BİR KONU!
07 Ekim 2021 16:56
2021 UNESCO AHİLİK YILI!
23 Eylul 2021 16:56
BUNLAR DA MI YALAN
10 Eylul 2021 16:56
NEREDE O ESKİ KOMŞULUKLAR
24 Ağustos 2021 16:56
Bir Malatyalıyı nasıl tanırsınız?
08 Ağustos 2021 16:56
BOHÇACI GELDİ HANIM
08 Ağustos 2021 16:56
ASLANTEPE
27 Temmuz 2021 16:56
GEL DE ARAMA...
24 Temmuz 2021 16:56
NELER OLUYOR MALATYADA...
10 Haziran 2021 16:56
SEVCAN ORHAN MALATYADA
31 Mayıs 2021 16:56
GANERENİN YÜKÜNÜ ÇEKENLER VE YOĞURTÇU BAZARI
29 Mayıs 2021 16:56
ESKİ BAYRAMLAR
15 Mayıs 2021 16:56
Şahin Tepesi
07 Mayıs 2021 16:56
ÖLÜM YIL DÖNÜMÜNDE RAHMETLE ANIYORUM... NURETTİN SOYKAN
06 Mayıs 2021 16:56
KERNEK...
01 Mayıs 2021 16:56
MALATYADA İLK RADYO
23 Nisan 2021 16:56
SIĞIRA GATMA
02 Nisan 2021 16:56
ÇANAKKALE DESTANI
22 Mart 2021 16:56
GÜZEL MAHALLEM
22 Mart 2021 16:56
HORHOP
27 Şubat 2021 16:56
ESKİ OTOBÜS ŞOFÖRLERİ
04 Şubat 2021 16:56
PAVLİKİANLAR VE MALATYA
30 Ocak 2021 16:56
TOMMİKS
08 Ocak 2021 16:56
ÖZKAN SÜMER
25 Aralık 2020 16:56
ADNAN IŞIK
23 Aralık 2020 16:56
ARDIÇ AĞACI
18 Aralık 2020 16:56
İCATLAR
11 Aralık 2020 16:56
FABRİKATÖR MEHMET BEY. (ARABOSMAN)
04 Aralık 2020 16:56
GEÇMİŞİNİ BİLMEYEN GELECEĞİ İNŞA EDEMEZ
26 Kasım 2020 16:56
İSPANYOL PAÇA PANTOLON
20 Kasım 2020 16:56
GÜZEL GÜNLERDİ VESSELAM
13 Kasım 2020 16:56
NE GÜZEL KOMŞUMUZDUN SEN ..
06 Kasım 2020 16:56
ŞİRKET HANI
05 Kasım 2020 16:56
BESLENME ALIŞKANLIĞIMIZ
29 Ekim 2020 16:56
ZİYARETLERİMİZ
23 Ekim 2020 16:56
HÜSEYİN ÖZHAN
19 Ekim 2020 16:56
ESKİ FOTOĞRAFÇILAR
17 Ekim 2020 16:56
OYUNLARIMIZ
16 Ekim 2020 16:56
HADİ DAYI
15 Ekim 2020 16:56
ZÖHRE ANADAN Bİ MEKTUP DAHA VAR...
10 Ekim 2020 16:56
DAKTİLO
02 Ekim 2020 16:56
NEREDE O ESKİ BANKALAR
25 Eylul 2020 16:56
MIH OSMAN
23 Eylul 2020 16:56
GANERE
18 Eylul 2020 16:56
ZÖHRE ANADAN MEKTUP VAR...
11 Eylul 2020 16:56
HÜSEYİN YEŞİL
31 Ağustos 2020 16:56
MALATYA MASALI
14 Ağustos 2020 16:56
MATALCI AMCA
07 Ağustos 2020 16:56
NEDEN DÜŞER GİBİ YAPTIK!!!
04 Ağustos 2020 16:56
ESKİ BAYRAMLAR
31 Temmuz 2020 16:56
GEÇMİŞE ÖZLEM
25 Temmuz 2020 16:56
KIRK AMBAR
17 Temmuz 2020 16:56
ZALATACILAR (SALATACILAR)
03 Temmuz 2020 16:56
CEMAAT KURMA
01 Temmuz 2020 16:56
PASTANELERİMİZ
26 Haziran 2020 16:56
MALATYA RADYOSU
25 Haziran 2020 16:56
BELEDİYE BAŞKANLARININ DİKKATİNE
20 Haziran 2020 16:56
MAZİDEKİ LEZZETLER. (2)
19 Haziran 2020 16:56
MAZİDEKİ LEZZETLER.
12 Haziran 2020 16:56
TABELACILAR
05 Haziran 2020 16:56
HAYRETTİN ABACI'NIN ANISINA
01 Haziran 2020 16:56
KIŞLA CADDESİ
22 Mayıs 2020 16:56
İRAN BAYRAĞI
15 Mayıs 2020 16:56
GÜLMEK LAZIM
08 Mayıs 2020 16:56
BÜYÜK BAŞKAN NURETTİN SOYKAN RUHUN ŞAD, MEKANIN CENNET OLSUN...
06 Mayıs 2020 16:56
KORONAYA BİR DE BU AÇIDAN BAKALIM.
01 Mayıs 2020 16:56
RAMAZAN GELDİ HOŞ GELDİ
24 Nisan 2020 16:56
EVDE KAL MALATYA
17 Nisan 2020 16:56
ASİMİLE OLMAK
16 Nisan 2020 16:56
ÇOCUKLUK LEZZETLERİ
10 Nisan 2020 16:56
NECATİ DİKMEN
03 Nisan 2020 16:56
BİR KERNEKLİNİN GÖZÜYLE...
27 Mart 2020 16:56
KORONA, KORONA NE İŞLER AÇTIN BAŞIMA
21 Mart 2020 16:56
ÇANAKKALE DESTANI
20 Mart 2020 16:56
KERNEK AİLE GÖL GAZİNOSU
13 Mart 2020 16:56
HÜRRİYET AİLE ÇAY BAHÇESİ
09 Mart 2020 16:56
NANO TEKNOLOJİ
02 Mart 2020 16:56
OKUDUĞUNU ANLAMAK
21 Şubat 2020 16:56
TURAN ÇEVİK
14 Şubat 2020 16:56
Bedo
13 Şubat 2020 16:56
UÇURTMA .
07 Şubat 2020 16:56
UDİ NEVRES BEY.
04 Şubat 2020 16:56
ŞEHİR KUZEYE DOĞRU BÜYÜMEMELİDİR
31 Ocak 2020 16:56
KİRAZ ÇALMAK.
27 Ocak 2020 16:56
MİSAFİRLİK
16 Ocak 2020 16:56