Atilla Kantarcı
[email protected]
FABRİKATÖR MEHMET BEY. (ARABOSMAN)
04 Aralık 2020 11:59Yıl 1897...
Malatya’lıların İstanbul’a gitmek için yaylı tabir edilen arabalarla önce Sivas’a, ardından Amasya’ya sonrasında Samsun’a gitmek zorunda oldukları, oradan gemi ile 18-20 günde ancak İstanbul’a vardıkları günlerde, 20 yaşında vizyon sahibi Malatya’lı bir genç okyanusları aşarak, aylar süren yolculuk sonunda yeni dünya diye tabir edilen Amerika’ya (ABD) ulaşır.
Değişik işlerde çalışan bu vizyon sahibi genç en sonunda hayalindeki işi bulur ve işin tüm inceliklerini öğrenip bu teknolojiyi Malatya’ya getirmek için her yolu dener. Çalıştığı süre içinde sağır ve dilsiz taklidi yaparak işin tüm inceliklerini öğrenir ve günü geldiği vakit bir de jeneratör ve bir sinema makinesi alarak Malatya’ya döner.
Bu genç, “Havlucuzade Arab Osman’ın yeğeni Mehmet Bey” den başkası değildir.
Amerika dönüşünde, fabrika binasının altından akan dere üzerine kurduğu çark sistemi ile getirdiği jeneratörü faaliyete sokarak elektrik üretmiş ve bu elektrik sayesinde Malatya’nın ilk dokuma fabrikasını kurmuştur.
Bu tarihten sonra isminin başına Fabrikatör ünvanını alan Mehmet Bey, dört sene seferberlikte ve Birinci Dünya Savaşında, (1915-1919) Askeriye’ye Asker elbisesi, çadır bezi, kaput bezi ve iç çamaşırlar dokuyarak hizmette bulunmuştur. Seferberliğin başlangıcından itibaren Osmanlı Ordusunun kışlık ihtiyacının karşılanması amacıyla 1797 arşın (1221 m) kumaş bağışlamıştır. Bu hizmetleri karşılığında, padişah tarafından dördüncü rütbeden Mecidi Nişanı verilerek ödüllendirilmiştir.
O yıllardan ilginç bir şey hatırlatayım...
Seferberliğin o zor yıllarında üretimi arttırmak için çıkarılan “Fabrikada çalışanlar askerden muaf tutulur” kanunu gereğince fabrikada çalışanlar askerden muaf tutuluyordu. Üretim yapmak askerlik kadar kutsal ve önemli idi.
Bu arada 1912 yılında yapılan en büyük camimiz Teze cami cemaati, Fabrikatör Mehmet Beyden cami için de elektrik vermesini rica ederler. Hayırsever bir kişilik olan Mehmet Bey, derme çatma direklerin üzerinden kablo geçirerek Teze cami’nin bahçesine ve caminin içine üç beş ampül yakacak elektriği vermiş ve bu olay, o yıllarda çok büyük sansasyon yaratmıştı.
19 Temmuz 1340 (1924) tarih ve 39 sayılı Malatya gazetesi, Bayramın birinci günü gündüz üçten altıya kadar, hanımefendilere ve saat sekizden onbire kadar beylere olmak üzere en müstesna filmler temaşa edilecektir diye bir haber duyurmuştu.
Haberin orijinal metni şöyleydi:
ÂSÂR-I NAİM FABRİKASINDA MİLLİ SİNEMA
Bayramın birinci gününden itibaren, gündüz alaturka saat (3) üçden altıya kadar hanımefendilere ve saat sekizden- onbire kadar da beylere ve geceleri ise yine saat birden- dörde kadar beyefendilere mahsus olmak üzere bu def’a mücaddeten celbedilen (yeni olarak getirtilen) emsâli nâ-mesbuk (benzeri bulunmayan) filmleri mevki-î temaşaya vâzedecekdir.(Gösterime konulacaktır)
Bando, muzika sinema arasında terennüm (çalacaktır) edecekdir.
İkinci vesika, 19 Temmuz 1340 (1924) tarih ve 39 sayılı Malatya Gazetesi’nde yayınlanmıştır.
Gece Eğlenceleri
Malatya’da
ÂSÂR-I NAİM FABRİKASINDA MİLLİ SİNEMA
Bayramın dördüncü gününden itibaren geceleri saat ikiden- dörde kadar beyefendilere mahsus olmak üzere bu def’a müceddeten celbedilen emsâli nâ-mesbuk filmler mevki-i temaşaya vâzedilecekdir.
Bando ve muzika sinema arasında terennüm edecektir.
Bu filmlerin gösterildiği yer, Mehmet Bey’in fabrikasıydı. Daha sonraki yıllarda, Mehmet Bey, mahallede komşularına film gösterimi yaptı.
Malatya halkı ilk elektrik ve ilk sinema gösteriminden oldukça memnundu.
Girişimci bir ruha sahip olan Mehmet Bey, Malatya’nın o yıllarda çok ihtiyacı olan ilk hızar atelyesini de açarak hizmetlerine devam etti.
O yıllarda otel olmadığı için Malatya’ya gelen misafirler ya Fabrikatör Mehmet Beyin evinde ya da Belediye Başkanı Mehmet Rıfat Arpacı’nın konağında kalıyorlardı. O yıllarda şehrimize gelen Enver Paşa ve Talat Paşalar Fabrikatör Mehmet Beyin evinde misafir olmuşlardır. Ayrıca İngiliz Binbaşısı Novel’de Malatya’ya geldiğinde bu evde misafir olmuştur...!
Aradan geçen yıllarda, kurtuluş savaşı bitmiş, Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştu. Mehmet Beyin orduya yaptığı işlerden 4 yıllık 360.000 lira alacağı birikmişti. Fakat savaştan yeni çıkmış henüz emekleme dönemindeki Türkiye Cumhuriyeti ekonomik sıkıntılarla boğuşuyordu. Ekonomik sıkıntı had safhadaydı...
Bu zor yıllarda işçi maaşlarını ödeyebilmek, ham madde temin edebilmek ve fabrikada çalışmayı sürdürebilmek için bir İngiliz Bankasından kredi alan Mehmet Bey, parasını tahsil edip borçlarını ödemek için Atatürk’ün huzuruna çıktı ve durumunu anlattı. Atatürk, Mehmet beyi dinledi ve sorununu çözmesi için İsmet İnönü’ye gönderdi. İsmet Paşa, Türkiye’nin sıkıntılı bir dönemden geçtiğini, devletin kasasında yeterli paranın olmadığını anlatıp bu borcu nakit olarak ödeyemeyeceklerini ancak kendisine istediği yerde (Adana, Osmaniye, Diyarbakır) arsa vermeyi teklif etti.
İngiliz bankası kredi borcunu bu şekilde ödeme teklifini kabul etmeyince, arsanın hemen nakte dönüştürülemeyeceğini düşünen Mehmet Bey bu teklifi kabul etmedi.
Ve Mehmet Bey için artık çöküş başladı...
Elinde ne var ne yok alacaklılar tarafından satıldı...
Ermeni tehciri sırasında evine alıp sakladığı bir Ermeni ailenin Zenne adlı kızıyla üçüncü evliliğini yaptı...
İflas ettikten sonra, yardıma muhtaç durumda 1932 yılında hayata veda etti...
Fabrikatör Mehmet Bey, Malatya’mızın önemli radyo tamircilerinden rahmetli Muzaffer Gürsel’in babası, Jale Şener, M. Nurettin Gürsel ve rahmetli Kemal Gürsel’in dedesidir.
Sancaktar mezarlığında bulunan mezarı, yol genişletme çalışması nedeniyle yıkılmıştır. Şu anda maalesef mezarı yoktur.
Fabrikaya gelecek olursak; kapandıktan sonra uzun süre boş kalmış ve daha sonra tütün deposu olarak kullanılmıştır.
Fabrika binası, şu anda Arabosman kavşağı dediğimiz yerde yani çevre yolunun altında sanayiye dönen kavşakta bulunmaktaydı.
Mekanı cennet olsun...
Yine bir değerimizi andık ve de sizlere hatırlattık...
Selam olsun Malatya’mın güzel insanlarına.
Yorumlar (0)
Yazarın Diğer Yazıları
…AĞLAMAYANA MEME YOK!
20 Ağustos 2025 11:59
Prof.Dr. Metin Sözen
06 Ağustos 2025 11:59
CUMALİ ÜNALDI
30 Temmuz 2025 11:59
FAHRİ ÇEKİRDEK
16 Temmuz 2025 11:59
NURETTİN SOYKAN TESİSLERİ
11 Temmuz 2025 11:59
MALATYASPOR SEVDALILARININ OKUMASI GEREKEN BİR YAZI.
30 Haziran 2025 11:59
UFUK ERBAŞ
04 Haziran 2025 11:59
NURETTİN SOYKAN
25 Mayıs 2025 11:59
KÜLTÜR VARLIKLARIMIZI BİR AN EVVEL AYAĞA KALDIRMANIZ GEREKMEZ Mİ?
14 Mayıs 2025 11:59
İPLİKÇİ PAZARI.
08 Mayıs 2025 11:59
MALATYA’LI FAHRİ
25 Nisan 2025 11:59
BİR KEZ DAHA YIKILDIK
16 Nisan 2025 11:59
SEZAİ YILMAZ
10 Nisan 2025 11:59
TAVİT KÖLETAVİTOĞLU
07 Nisan 2025 11:59
ÇAKIR DAYI
02 Nisan 2025 11:59
ESKİ BAYRAMLAR
27 Mart 2025 11:59
CEVAT ÇOBANLI
20 Mart 2025 11:59
MESUT PARLAK
10 Mart 2025 11:59
SİNEMA CADDESİ - BEŞ KONAKLAR
05 Mart 2025 11:59
ESKİ RAMAZANLAR
01 Mart 2025 11:59
YUNUSEMRE CADDESİ-DİĞER KANALBOYU
27 Şubat 2025 11:59
KANAL BOYU - KERNEK MAHALLESİ
20 Şubat 2025 11:59
ESKİ FOTOĞRAÇILAR
19 Şubat 2025 11:59
BİR VARMIŞ BİR YOKMUŞ…
05 Şubat 2025 11:59
SAATLİ MAARİF TAKVİMİ
29 Ocak 2025 11:59
AZİZLER CEGETİ
26 Ocak 2025 11:59
ALTERNATİF KAYSI ÜRÜNLERİ
24 Ocak 2025 11:59
KRİZİN FIRSATA ÇEVRİLEMEDİĞİ ŞEHİR!
15 Ocak 2025 11:59
SOKAKTAN GELEN SESLER
27 Kasım 2024 11:59
MAHALLEM…
21 Kasım 2024 11:59
BAKKAL AMCA
13 Kasım 2024 11:59
MALATYA’DA KIŞ HAZIRLIKLARI
21 Eylul 2024 11:59
MALATYA KADINLAR HAMAM KÜLTÜRÜ
05 Eylul 2024 11:59
HACELİ
30 Ağustos 2024 11:59
SOHBET
12 Mayıs 2024 11:59
SİNEMA CADDESİ SANAT SOKAĞI OLARAK DÜZENLENMELİDİR…
18 Nisan 2024 11:59
PEHLİVAN DOĞAN
04 Nisan 2024 11:59
HAYRETTİN ABACI
08 Mart 2024 11:59
HÜSEYİN CAHİT FIRAT
21 Ocak 2024 11:59
MIH OSMAN
08 Ocak 2024 11:59
MALATYALIYI NASIL TANIRSINIZ
04 Ocak 2024 11:59
KANTAR KAHVESİ
14 Aralık 2023 11:59
HÜRRİYET AİLE ÇAY BAHÇESİ
02 Aralık 2023 11:59
KERNEK AİLE GÖL GAZİNOSU
29 Kasım 2023 11:59
ÖZKAN AKBULUT
24 Kasım 2023 11:59
HATIR İÇİN…
05 Ekim 2023 11:59
DEGİRMANLARIMIZ…
29 Eylul 2023 11:59
NEŞET ERTAŞ’ RAHMETLE ANIYORUM…
27 Eylul 2023 11:59
MALATYA’NIN FETHİ
23 Eylul 2023 11:59
BERBERLER
21 Eylul 2023 11:59
FAHRİ ÖZYILDIRIM
06 Eylul 2023 11:59
GARCI GELDİ HANIM
24 Ağustos 2023 11:59
DEVE CENGİZ
17 Ağustos 2023 11:59
MIŞ GİBİ YAPANLARA!…
10 Ağustos 2023 11:59
HADİ DAYI
07 Ağustos 2023 11:59
SUCEYİN KÖPRÜSÜ…
06 Temmuz 2023 11:59
ESKİ BAYRAMLAR
27 Haziran 2023 11:59
MAMİKANLI VAHAP AĞA
02 Haziran 2023 11:59
HEY GİDİ GÜNLER HEY
21 Mayıs 2023 11:59
FERİT MEVLÜT ASLANOĞLU
16 Mayıs 2023 11:59
HASAN DERİNKÖK (HASAN BEG)
12 Mayıs 2023 11:59
NURETTİN SOYKAN
06 Mayıs 2023 11:59
EŞREF BİTLİS
04 Mayıs 2023 11:59
TURAN EMEKSİZ
29 Nisan 2023 11:59
SITMAPINARI
08 Nisan 2023 11:59
YERİNDE DÖNÜŞÜM…
20 Mart 2023 11:59
GELECEĞİMİZ İÇİN MALATYA’LILIK BİLİNCİ OLUŞTURMALIYIZ…
04 Mart 2023 11:59
ŞEHRİMİZ YENİDEN İNŞA EDİLİRKEN…
27 Şubat 2023 11:59
HAZİN BİR MÜTEAHİT HİKAYESİ…
23 Şubat 2023 11:59
KAYBOLAN MESLEKLER: SEYYAR BİLEYCİLER
07 Ocak 2023 11:59
AZİZLER CEGETİ
31 Aralık 2022 11:59
KADİR AĞA
17 Kasım 2022 11:59
ARGUVANSPOR
21 Ekim 2022 11:59
ADAB-MUAŞERET
16 Ekim 2022 11:59
Fevzi Yener
07 Ekim 2022 11:59
MALATYA’DA KIŞ HAZIRLIKLARI
30 Eylul 2022 11:59
BOZKIRIN TEZENESİ… ÖLÜM YILDÖNÜMÜNDE SAYGILARIMLA…
25 Eylul 2022 11:59
ADNAN IŞIK
25 Ağustos 2022 11:59
CİNGENLİK
19 Ağustos 2022 11:59
MALATYA’DA LAKAPLAR
17 Temmuz 2022 11:59
ORDUZU MAHALLE KARARI!…
07 Temmuz 2022 11:59
ADIYAMANLI HACI DAYI
01 Temmuz 2022 11:59
BİR ŞEYLER EKSİK
17 Haziran 2022 11:59
TEZE CAMİ NEDEN ÖNEMLİ
01 Mayıs 2022 11:59
MALATYALIYI NASIL TANIRSINIZ
11 Mart 2022 11:59
MEZARLIK KUMARCILARI!
25 Şubat 2022 11:59
AKLIMA MUKAYYET OL
15 Şubat 2022 11:59
HÜSEYİN DOĞAN DEDE
06 Şubat 2022 11:59
MALATYA KADINLAR HAMAM KÜLTÜRÜ
04 Şubat 2022 11:59
VELİLERİMİZ (ONYEDİLİ)
18 Ocak 2022 11:59
MALATYA SOHBET KÜLTÜRÜ
24 Aralık 2021 11:59
HÜSEYİN BEG KÖRPÜSÜ
17 Aralık 2021 11:59
MALATYA KUYUMCULAR ÇARŞISI,
08 Kasım 2021 11:59
GELECEĞİMİZ İÇİN MALATYALILIK BİLİNCİ OLUŞTURMALIYIZ
04 Kasım 2021 11:59
BESLENME ALIŞKANLIĞIMIZ
31 Ekim 2021 11:59
ÇİN SEDDİ
15 Ekim 2021 11:59
ASLANTEPENİN GELECEĞİ İÇİN ÇOK ÖNEMLİ BİR KONU!
07 Ekim 2021 11:59
2021 UNESCO AHİLİK YILI!
23 Eylul 2021 11:59
BUNLAR DA MI YALAN
10 Eylul 2021 11:59
NEREDE O ESKİ KOMŞULUKLAR
24 Ağustos 2021 11:59
Bir Malatyalıyı nasıl tanırsınız?
08 Ağustos 2021 11:59
BOHÇACI GELDİ HANIM
08 Ağustos 2021 11:59
ASLANTEPE
27 Temmuz 2021 11:59
GEL DE ARAMA...
24 Temmuz 2021 11:59
NELER OLUYOR MALATYADA...
10 Haziran 2021 11:59
SEVCAN ORHAN MALATYADA
31 Mayıs 2021 11:59
GANERENİN YÜKÜNÜ ÇEKENLER VE YOĞURTÇU BAZARI
29 Mayıs 2021 11:59
ESKİ BAYRAMLAR
15 Mayıs 2021 11:59
Şahin Tepesi
07 Mayıs 2021 11:59
ÖLÜM YIL DÖNÜMÜNDE RAHMETLE ANIYORUM... NURETTİN SOYKAN
06 Mayıs 2021 11:59
KERNEK...
01 Mayıs 2021 11:59
MALATYADA İLK RADYO
23 Nisan 2021 11:59
SIĞIRA GATMA
02 Nisan 2021 11:59
ÇANAKKALE DESTANI
22 Mart 2021 11:59
GÜZEL MAHALLEM
22 Mart 2021 11:59
HORHOP
27 Şubat 2021 11:59
ESKİ OTOBÜS ŞOFÖRLERİ
04 Şubat 2021 11:59
PAVLİKİANLAR VE MALATYA
30 Ocak 2021 11:59
TOMMİKS
08 Ocak 2021 11:59
ÖZKAN SÜMER
25 Aralık 2020 11:59
ADNAN IŞIK
23 Aralık 2020 11:59
ARDIÇ AĞACI
18 Aralık 2020 11:59
İCATLAR
11 Aralık 2020 11:59
GEÇMİŞİNİ BİLMEYEN GELECEĞİ İNŞA EDEMEZ
26 Kasım 2020 11:59
İSPANYOL PAÇA PANTOLON
20 Kasım 2020 11:59
GÜZEL GÜNLERDİ VESSELAM
13 Kasım 2020 11:59
NE GÜZEL KOMŞUMUZDUN SEN ..
06 Kasım 2020 11:59
ŞİRKET HANI
05 Kasım 2020 11:59
BESLENME ALIŞKANLIĞIMIZ
29 Ekim 2020 11:59
ZİYARETLERİMİZ
23 Ekim 2020 11:59
HÜSEYİN ÖZHAN
19 Ekim 2020 11:59
ESKİ FOTOĞRAFÇILAR
17 Ekim 2020 11:59
OYUNLARIMIZ
16 Ekim 2020 11:59
HADİ DAYI
15 Ekim 2020 11:59
ZÖHRE ANADAN Bİ MEKTUP DAHA VAR...
10 Ekim 2020 11:59
DAKTİLO
02 Ekim 2020 11:59
NEREDE O ESKİ BANKALAR
25 Eylul 2020 11:59
MIH OSMAN
23 Eylul 2020 11:59
GANERE
18 Eylul 2020 11:59
ZÖHRE ANADAN MEKTUP VAR...
11 Eylul 2020 11:59
HÜSEYİN YEŞİL
31 Ağustos 2020 11:59
MALATYA MASALI
14 Ağustos 2020 11:59
MATALCI AMCA
07 Ağustos 2020 11:59
NEDEN DÜŞER GİBİ YAPTIK!!!
04 Ağustos 2020 11:59
ESKİ BAYRAMLAR
31 Temmuz 2020 11:59
GEÇMİŞE ÖZLEM
25 Temmuz 2020 11:59
KIRK AMBAR
17 Temmuz 2020 11:59
ZALATACILAR (SALATACILAR)
03 Temmuz 2020 11:59
CEMAAT KURMA
01 Temmuz 2020 11:59
PASTANELERİMİZ
26 Haziran 2020 11:59
MALATYA RADYOSU
25 Haziran 2020 11:59
BELEDİYE BAŞKANLARININ DİKKATİNE
20 Haziran 2020 11:59
MAZİDEKİ LEZZETLER. (2)
19 Haziran 2020 11:59
MAZİDEKİ LEZZETLER.
12 Haziran 2020 11:59
TABELACILAR
05 Haziran 2020 11:59
HAYRETTİN ABACI'NIN ANISINA
01 Haziran 2020 11:59
KIŞLA CADDESİ
22 Mayıs 2020 11:59
İRAN BAYRAĞI
15 Mayıs 2020 11:59
GÜLMEK LAZIM
08 Mayıs 2020 11:59
BÜYÜK BAŞKAN NURETTİN SOYKAN RUHUN ŞAD, MEKANIN CENNET OLSUN...
06 Mayıs 2020 11:59
KORONAYA BİR DE BU AÇIDAN BAKALIM.
01 Mayıs 2020 11:59
RAMAZAN GELDİ HOŞ GELDİ
24 Nisan 2020 11:59
EVDE KAL MALATYA
17 Nisan 2020 11:59
ASİMİLE OLMAK
16 Nisan 2020 11:59
ÇOCUKLUK LEZZETLERİ
10 Nisan 2020 11:59
NECATİ DİKMEN
03 Nisan 2020 11:59
BİR KERNEKLİNİN GÖZÜYLE...
27 Mart 2020 11:59
KORONA, KORONA NE İŞLER AÇTIN BAŞIMA
21 Mart 2020 11:59
ÇANAKKALE DESTANI
20 Mart 2020 11:59
KERNEK AİLE GÖL GAZİNOSU
13 Mart 2020 11:59
HÜRRİYET AİLE ÇAY BAHÇESİ
09 Mart 2020 11:59
NANO TEKNOLOJİ
02 Mart 2020 11:59
OKUDUĞUNU ANLAMAK
21 Şubat 2020 11:59
TURAN ÇEVİK
14 Şubat 2020 11:59
Bedo
13 Şubat 2020 11:59
UÇURTMA .
07 Şubat 2020 11:59
UDİ NEVRES BEY.
04 Şubat 2020 11:59
ŞEHİR KUZEYE DOĞRU BÜYÜMEMELİDİR
31 Ocak 2020 11:59
KİRAZ ÇALMAK.
27 Ocak 2020 11:59
MİSAFİRLİK
16 Ocak 2020 11:59