MALATYA, ERMENİ SURP KRİKOR LUSAVORİÇ VANKI
(Manastır) Kahverengi tabelası olmayan Dinsel ve Kültürel Yapı
Surp Krikor Lusavoriç Vank ( manastır)
Tarihi, kültürel ve turistik alanları gösteren kahverengi tabelası olmayan Malatya , Battalgazi ilçesi şehre 2 km. mesafede Çamurlu / Venk mahallesinde bulunmaktadır. Restorasyon sonrası defalarca gitmeme rağmen içerisini hiç göremedim. Anahtarını müzede olduğu söylenmektedir
Kilise-Şapel'in yeni restorasyonu aslına uygun şekilde restore yapılmamıştır.
"Tescil Durumu: 12.03.1977/ A-359 , 1 Grup Yapı.
Yapım tarihi 4. yüz yıl
Çevre düzenlenmesi Malatya Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmıştır.Kilisenin orijinali 1540 metre kare yüzölçümü parsel içerisindedir. Etrafında bahçeler ve yaşam alanları varmış.
Sanal medyada edindiğimiz bilgilere göre temmuz ayının ikinci yarısında
İstanbul'da yaşayan Malatyalı Ermeniler tarafından kurulan Malatya Hayder yönetiminin organizasyonu ile
Türkiye'den ve yurt dışından gelecek Malatyalı Ermeniler, Süryaniler tarafından önce Surp Yerrortutyun kilisesinde ayin yapılacak sonra Venk Kilise/ Şapel ziyaret edilecekmiş.
"Malatya’daki Ermeni manastırlarının en eskisi olarak kabul edilen ve yerel dini liderin yazın yaşadığı bu manastırın, Beydağ’ının doğusunda, “Guluçkar” diye adlandırılan kayalıklar üzerine ve 4. Yüzyılda inşa edilmiş olduğundan bahsedilmektedir. 13. Yüz yılın başında Ermenilerce tamir edilmiştir. Günümüze ulaşan kilise de bu dönemden kalmadır. 20. Yüz yılın başında da işlevini sürdüren Surp Kirkor Lusavoriç Manastırı Haziran 2022 tarihinde kiliseye asılan mermer yazıtta;
"Bu bina 1670 yılında venk şapeli olarak yapılmış olup ilk kez 2012 yılında restore edilmiştir. 2022 yılında Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı Selahattin Gürkan tarafından onarımı ve çevre düzenlenmesi yapılmıştır." yazmaktadır.
Yeni asılan yazıtta kilisenin 1670 yılında yapıldığı yazılsa da kaynaklarda 1670 yılında kilise tamir görmüş ve tamir kitabesi asılmıştır.
Yukarıda ki resimde : "Arevmedyan Hayastan/ Malatya Venk köyü, Surp Krikor Lusavoriç Vank'ı yıkılmadan önceki hali üst kat veremli hastalar için senatoryum. Günümüzde alt katıda halen ayakta olan küçük şapel restore edilmiş. " yazmaktadır.
Şapel restorasyondan öncesinde harabe halde olmasına rağmen de , bu kutsal mekana Malatyalı Ermeniler, Süryaniler tarafından hatta toplumun tüm kesimlerince Türkler, Kürtler, Alevi- Kızılbaşlar, Müslümanlar ve turistler tarafından da ziyaret edilmektedir.
Fotoğraf: Pilot, Atilla Özdemir
Küçük bir tepenin üstüne inşa edilen manastırdan, günümüze yalnızca kilisesi ulaşmıştır . Kilise; dikdörtgen, bazilika planlı bir yapıdır Kesme ve moloz taştan yapılmıştır Kilisenin taşıyıcı unsurları taştan olup, üzeri çift meyilli bir çatı ile örtülmüştür 10.30 x 6.60 metre büyüklüğünde bir alanı kapsamaktadır.
Gezgin öğretmen olarak bir önerim; Venk kilisesinin yamacında yolun üstünde okul, altında okulun lojmanı bulunmaktadır. Hatta Kilisenin doğu tarafına ihata duvarının bitişiğine yakın zamanda bir ev yapılmıştır. Venk( Çamurlu) mahallesinde yeterli sayıda öğrenci olmadığından taşımalı eğitim yapıldığı için bu binalar kaderine terk edilmiş, harabe haldedir.
İlkokul ve okul lojmanı
Harabe halde bulunan bu binaların yerine güzel bir seyir terası ve sosyal tesis yapılması durumunda hem Malatya halkı hem de gelen turistler acil ihtiyaçlarını karşılayabilecekler. Malatya'yı Battalgazi ilçesi, Yıldıztepe, Orduzu, Karakaya Barajı, Elazığ yolu, Baskil Abdulvahap ziyareti ve Muşar dağındaki kartal yuvası gibi bin yıllık Kadim Süryani Mor Ahron manastırını kuşbakışı seyredebileceklerdir.
Arslantepe Höyüğü 'nün UNESCO’nun Dünya mirası Listesi’ne girmesi ile Malatya ülkemizde ve Dünyada dikkatleri üzerine çekmeye başlamıştır. Şimdiden bile yerli yabancı turistler gelmeye başlamıştır. Kalıcı listeye girebilmesi için Malatya'daki Kurumların UNESCO'nun Arslantepe Höyüğünde yapılacak isteklerini yerine getirmeleri için bir an önce üzerlerine düşen çalışmaları yapmaları gerekmektedir.
Malatya Büyükşehir Belediyesi tarafından restorasyonu yapılan Ermeni Surp Yerrortutyun / Üç Horan (Taşhoran) Kilisesi . Medyada , resmi yazışmalarda Taşhoran kilisesi olarak geçen bu mimari eserin tarihi asıl ismi Malatya Ermeni Surp Yerrortutyun ( Üç Horan / Üçlü teslis )dir. Yerli halkın ve resmi kurumların Taşhoran dediği kahverengi tabelası olmayan Kilisesi’nin 28 Ağustos 2021 tarihinde "
106 yıl sonra ilk ayin Malatya’da bulunan tarihi Üç Horan Kilisesi, 106 yıl sonra tarihi anlara tanıklık etti. 100 yılı aşkın süredir harap halde olan yapı hem kilise hem de kültür merkezi olarak hizmet verecek.
Kilisenin açılışı
kültür ve İnanç turizminde dikkatleri Malatya’ya çekti. Dünyanın farklı noktalarındaki turistleri ve Malatyalı Ermenileri kente yönlendirmeye başladı bile.
Ermeni Surp Yerrortutyu / Üç Horan Kilisesi, Ermeni Surp Kirkor Lusavoriç Vank (Manastırı )giriş kapının yanına asılan mermer yazılarda bu dini yapıların gerçek tarihteki adı ve " Ermeni" kelimesi yazılmadığını gördüm. Bir eğitimci araştırmacı-yazar olarak dikkatimi çekti. Umarım ki sehven veya gerçek bilgi edinmeden "Ermeni" kimliği yazılmamıştır.
Malatya Valiliğinin , İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün, Malatya Büyük Şehir Belediyesinin Türk İslam eserlerinin ve diğer milletlere ait tarihi eserlerin cami,kilise,Havra,çeşme, kervansaray, kale yerleşim yerlerinin isimlerini yazarken araştırma yaparak orjinal isimlerini yazmaları.
Ermeni Surp Yerrortutyun / Üç Horan kilisesininde resmi belgelerdeki asıl isminin resmiyete yansıması ve Ermenice, İngilizce ve Türkçe tanıtım yazıtı, kahverengi levhası yazılması daha bilimsel ve kanımca uygun olacaktır.
Malatya Büyükşehir Belediyesi tarafından tarihi Ermeni Kilisesine asılan mermer yazıtta "Bu bina 1893 yılında Taşhoran Kilisesi olarak yapılmış olup 1905 yılında ilk kez onarım görmüştür.1969 yılında geçirdiği yangından 2020 yılına kadar atıl kalmış 2020-2021 yılında Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı Selahattin Gürkan tarafından kültür ve sanat merkezi olarak Restorasyonu yapılmıştır." Yazmaktadır
Venk Şapeli açıldığında da şehrimizin kültürel değerlerine önemli bir katkı sağlayacaktır. Kent belleğinin yeniden canlanmasına katkı sağlayacak en anlamlı projelerden biridir. Venk Şapeli de bağrında birçok acıyı , sevinci taşıyor. Biraz da bu yüzden, daha fazla sahiplenmeyi restorasyonla Venk Şapelinin taşları yıllardır uyuduğu yerden kalkmış. İnanç turizmine açılmasını cemaatinin gelmesini hak ediyor...
Kaynak: 1- 1915 öncesinde Osmanlı İmparatorluğunda Ermeniler Raymond H. Kevorkıan / Paul B. Paboudjıan
2- Malatya Ermenileri coğrafya, Tarih, Etnografya / Arşağ Alboyacıyan
Not:
Emekli Uzm. Görsel sanatlar öğretmeniyim. Tarihe, Sanat Tarihine, farklı kültürlere inançlara ilgi duyuyorum. Gezinyazıları yazıyorum. Yazdığım konular hakkında yanlışlarım varsa, yeni bilgiler varsa mail 'ime gönderirseniz memnun olurum.
Fotoğraflar:
Yol arkadaşım Adil Aktaş'ın
ve Fikri Demirtaş kadrajından.
